چگونه یک کفش ارگونومیک انتخاب کنیم؟

چگونه یک کفش ارگونومیک انتخاب کنیم؟

کفش تنها محل تماس پا با زمین حین راه رفتن است و با انتخاب یک کفش مناسب و به اصطلاح ارگونومیک می­توانیم راه رفتن راحت­تری داشته و در ضمن از آسیب­های وارده بر پاها (زانو و قوزک پا) و بخصوص کمر در راه رفتن­های طولانی مدت جلوگیری کنیم.

پاها، قلب دوم ما هستند! پس لباس مناسبی به تنشان کنیم!

برای انتخاب یک کفش ارگونومیک چه اصولی را باید رعایت کنیم؟

v     هنگام انتخاب­کفش این قانون اولیه را در ذهن داشته باشید که پای شما هرگز نباید خود را با شکل کفش منطبق کند. بسیاری از افراد تصور می­کنند که کفش در زمان نو بودن باید پاشنه تنگی داشته باشد چرا که احتمالاً در اثر استفاده روزمره به اصطلاح "جا باز می­کند". این اشتباه باعث می­شود که عده زیادی کفش تنگ انتخاب کنند. در بیشتر افراد یک پا از پای دیگر کمی بزرگتر است به همین دلیل توجه کنید که همواره کفش را به اندازه­ی پای بزرگتر خود بگیرید. کمی با کفش نو در مغازه راه بروید و از راحت بودن آن اطمینان حاصل کنید. در صورت لزوم برای پای کوچکتر از یک کفی تنگ کننده استفاده کنید و دقت کنید کفش باید با پای شما اندازه باشد و از خریدن کفش صرفاً از روی سایز نوشته شده بر آن خودداری کنید. وقتی کفش در پایتان است باید حداقل 1-5/0 سانتیمتر بین بلندترین انگشت پا و نوک کفش فاصله باشد در غیر این صورت یک سایز بزرگتر را انتخاب کنید.

v     هنگام راه رفتن، کفش باید با پای شما خم شود. در واقع کفش باید پای شما را در برگیرد نه اینکه محدود کند. از ویژگی یک کفش پیاده­روی خوب می­توان سبکی، انعطاف­پذیری کفش در پنجه و ضربه­گیری را نام برد. جنس رویه کفش باید ترکیبی از نایلون و چرم باشد. این قسمت همیشه باید خشک و سبک بوده و تهویه مناسب داشته باشد. رویه کفش باید حفاظت خوبی برای پا فراهم نماید و در بالای محل قرارگیری پاشنه، پدگذاری شده باشد. کفی کفش نیز باید دارای دو خاصیت اساسی باشد، اول آنکه باید جاذب ضربه در حین راه­رفتن بوده و ثانیاً با دوام باشد. کفش باید طوری باشد که زود تغییر شکل ندهد، همچنین اعصاب و عروق، ماهیچه­ها، مجاری لنفاوی پا در آن تحت فشار نباشد و مفاصل بتوانند حرکات طبیعی خود را به راحتی انجام دهند.

v    

v     پای عادی در طول روز حدودی عرق می­کند، این مساله موجب می­شود که حاشیه کفش پوسیده شود. بسیار مهم است که هر­کفش خود را به طور مرتب یک روز در میان بپوشید تا هر کفش، یکی دو روز فرصت برای خشک شدن و هوا خوردن داشته باشد. اگر از کفی استفاده می­کنید به یاد داشته باشید هر روز پس از در آوردن کفش، کفی­ها را برای هوا خوردن از کفش خارج کنید تا عمر طولانی­تری داشته باشند.

v     توصیه اکثر متخصصان و محققان این است که در انتخاب کفش، اولویت را به اندازه­ی مناسب، سبکی، ضربه­گیری و انعطاف­پذیری داده و در عین حال تمامی موارد ذکر شده را لحاظ کنید. چون چشم­پوشی از هر یک از موارد ذکر شده، کفش را از نظر بهداشتی و ارگونومی نامناسب می­سازد. البته در انتخاب کفش باید به تفاوت­های فردی مثل وزن، قد و نوع ریخت اسکلتی فرد نیز توجه داشت. در مورد خانم­ها نیز ارتفاع پاشنه حداکثر بین 5/2 تا 5/3 سانتیمتر توصیه می­شود که عدم دقت در این نکته منجر به ناراحتی­های فراوانی از جمله کمردرد، زانو درد و گرفتگی­های مکرر عضلانی در ناحیه ساق پا می­شود.

v     دقت در انتخاب کفش و توجه به رعایت اصول استاندارد در تولید آن یکی از ضروری­ترین نیازها برای حفظ سلامت افراد است. اغلب مردم در انتخاب کفش به زیبایی و رنگ و طرح آن دقت می­کنند نه به استاندارد بودن آن.  این مساله باعث به خطر افتادن سلامتی افراد در دراز مدت می­شود. انتخاب کفش در وهله اول باید بر اساس نوع استفاده­ای که از آن می­شود، صورت گیرد و کفش استاندارد کفشی است که سه مشخصه بارز داشته باشد: جنس خوب، پاشنه استاندارد و قالب و پنجه استاندارد.

ü      رویه کفش:

  چرم طبیعی، به علت دارا بودن منافذ طبیعی در بافتش، امکان تبادل هوا میان بیرون و داخل کفش را فراهم آورده و باعث تنفس پا می­شود به همین دلیل ساده، بهترین رویه برای کفش همان رویه چرم طبیعی است، رویه مصنوعی به علت تبادل نکردن هوا باعث بوی بد پا و عرق کردن بیش از حد می­شود.

ü      زیره کفش:

       زیره کفش­های موجود در بازار دو نوع است: یکی زیره پلی اورتان (پی یو) و دیگری زیره پلی وینیل کلراید (پی وی سی). زیره­های PU سبک­تر، راحت­تر، قابل انعطاف­تر و در برابر سایش مقاوم­تر بوده و دوام آنها بیشتر است و بعد از گذشت زمان، اصطکاک آن به صورت جزئی کاهش می­یابد و درجه سختی آن نسبت به لاستیک نیتریل کمتر است، به همین دلیل شوک­های فشاری را جذب می­کند. ظاهر این زیره­­ها توپر بوده و در حالت خم کردن انعطاف بیشتری داشته و با فشار انگشتان دست، داخل می­روند. به هنگام خرید کفش باید به این نکته نیز دقت کرد که کف زیره نباید صاف باشد بلکه باید آج دار باشد تا از لیزخوردن جلوگیری کند.

ü      پنجه کفش:

  توجه به استانداردهای پنجه کفش هم در انتخاب آن بسیار مهم است. از نظر قالب­بندی، فضای پنجه کفش باید طوری باشد که به انگشت­های پا فشار وارد نکند. کفش­هایی که پنجه آنها تیز است باعث می­شوند انگشت های پا روی هم بیافتند. این کفش­ها، انگشتان پا را تحت فشار قرار داده و آنها را بدفرم می­کنند. این مساله در خانم­ها شایع­تر است؛ به طوری که انحراف شست پا در خانم­ها 9 برابر آقایان است و جلوی کفش باید به گونه­ای باشد که پنجه­های پا از هم باز بشود.

ü      پاشنه کفش:

پاشنه معمولاً از چرم و لاستیک ساخته می­شود به طوریکه قسمت فوقانی از چرم و کف آن از لاستیک نرم می­باشد. برای کفش بانوان و کودکان معمولاً از لاستیک سفت استفاده می­شود، زیرا وزن آنها کمتر است و نیازی به جذب ضربه مانند مردان نیست. باید توجه داشت پاشنه با لاستیک سفت دوام کفش را بیشتر می­کند. پاشنه پهن و با ارتفاع کم، ثبات را زیاد می­کند و فشار وارد بر پاها را کاهش می­دهد ولی افزایش ارتفاع پاشنه باعث کاهش ثبات و افزایش تنش­های وارد بر جلوی پا می­شود.

ü      تنه کفش:

      تنه کفش که در واقع چارچوب روی کفش است و دور پا را در بر می­گیرد، به راحتی در برابر فشارهای وارده مقاومت کند و شرایط طبیعی پا را حفظ کند.

کفش مناسب و استاندارد از دیدگاه ارگونومی:

      پای انسان قلب دوم اوست. بسیاری از گذشتگان بر این باور بودند که نقاط خاصی از کف پا نمایانگر سلامت بخش­هایی از بدن است و نیاز به مراقبت زیادی دارد. برای انتخاب کفش باید راحتی و سلامت پا را حتما در نظر گرفت. کفش راحت،­کفشی است که دارای ارتفاع مناسب بوده و پا در کفش احساس راحتی کند. معمولاً نباید کفی کفش سفت بوده و فشار را فقط به یک نقطه منتقل کند. توزیع یکسان وزن بدن به جلو و عقب پا بهترین شکل کفش می‌باشد البته کفش‌های پاشنه بلند باعث انتقال بیشتر وزن به جلوی پا ‌شده و توصیه می‌شود که به مدت طولانی درطول روز استفاده نشود.

      معمولاً نوک باریک و پاشنه بلند کفش باعث انتقال وزن بدن به جلوی پا و تغییر شکل درانگشتان و بیرون زدگی استخوان پا به خارج می­شود. تداوم در استفاده از این کفش‌ها باعث جمع شدن استخوان پا شده و به طرف مخالف کشیده می­شود.این ناهنجاری­ها معمولاً دردهای ناراحت کننده‌ای را درافراد ایجاد ‌می­کند که تغییر شکل استخوان پا برگشت ناپذیر است و در نتیجه فرد مجبور به پوشیدن کفش سفارشی می­شود.

      برخلاف تصور مردم به خصوص زنان که صندل و دمپایی را راحت­ترین کفش می‌دانند، کفش مناسب کفشی است که کاملاً پا را در برگیرد و توصیه می­شود که خرید کفش حتی­الامکان در ساعات بعد ازظهر که پا به بزرگترین حجم خود رسیده، انجام شود. زیرا تورم و افزایش حجم عضلات پا در بعدازظهر در بزرگ­ترین حالت آن است. علیرغم اینکه بیشترین دردها و ناراحتی‌های کمر و پا به خاطر کفش نامناسب است، ولی تنها درصد بسیار کمی از کفش‌ها از لحاظ ارگونومی استاندارد هستند و معمولا از نظر جنس، مدل، قرارگیری پاشنه و نحوه توزیع وزن مناسب نیستند اما متاسفانه بیشتر مردم از کفش­های روتین استفاده می­کنند.­

      کفش‌های ورزشی و یا شبیه اسپرت، از راحت­ترین کفش­ها ‌هستند و همچنین کفش‌های چرمی مناسب­ترین جنس کفش است،­­ زیرا انتقال هوا بین پوست و خارج از کفش برقرار می‌شود. اما کفش‌هایی که جنس آنها صد درصد پلاستیک است باعث ایجاد عرق در پا شده و با جلوگیری ازجریان هوا زمینه بروز اختلالات و ناهنجاریهای پوستی فراهم می شود.

      نکته دیگر اینکه نباید کفش را بدون جوراب پوشید و جوراب‌ها باید نخی باشد چون که باعث تسریع در انتقال هوا می‌شود. همچنین نباید پا به مدت طولانی در کفش قرار گیرد، حتی کفش‌هایی که خیلی راحت هستند. نرمش‌ و جابه­جا کردن عضلات برای رفع خستگی پا باعث جریان خون به نقاط مختلف پا می‌شود که می‌توان مچ پا را به سمت بالا کشید و نگه داشت. تکرار این حرکات باعث می‌شود تا ورمی که در قسمت‌های پا ایجاد شده کمتر شود.

      در اینجا به فاکتورهای مرتبط با کفش استاندارد از دیدگاه ارگونومی می­پردازیم:

1) کفش مناسب، کفشی است که هنگام پوشیدن طولانی مدت، پا را تحت فشار قرار نمی­دهد.

2)هنگام پوشیدن کفش‌ در نظر داشته ‌باشید که انگشتان پایتان دچار تغییر حالت نشوند و یا کناره‌های پایتان تحت فشار ناشی از کفش قرار نگیرد.

3) کفش نباید تنها جنبه زیبایی داشته ‌باشد بلکه باید از هر لحاظ مانع از آسیب دیدن پای شما در برابر گرما، سرما، نیروهای وارده از طرف زمین و ناهمواری‌های زمین شود که در این راستا انتخاب کفشی با زیره­ای از جنس پلی اورتان (پی یو) و رویه­ای از جنس چرم طبیعی مناسب می­باشد.

4) درنظر گرفتن بیماری‌هایی مثل دیابت ممکن است انتخابتان را محدود کند ولی در نهایت با آگاهی بر بیماری و شرایط حاکم بر شما، یک انتخاب صحیح انجام خواهید داد.

5) در دوران بارداری کفش‌هایی پوشیده شوند که فشار زیادی بر پا و ناحیه پشت وارد نکند، مثل کفش‌های راحت و تختی که جنس و بافت نرمی دارند. معمولاً در این دوران، بین نیم تا یک نمره، تغییر اندازه وجود خواهد داشت که با توجه به این تغییر باید کفشی مناسب انتخاب شود.

6) اگر از کمردردهای مکرر رنج می‌برید، سعی کنید کفش‌های طبی به پا کنید زیرا این کمردردها گاهی از عواقب پوشیدن کفش­های نامناسب و غیراستاندارد است.

7) اگراضافه وزن دارید، پوشیدن کفش‌های تخت و راحت به شما توصیه‌ می‌شود. راه رفتن با کفش‌های پاشنه بلند برای کسانی که اضافه وزن دارند باعث عدم تعادل می­شود.

8) خانم‌هایی­که قدی متوسط یا کوتاه همراه با اندامی متوسط و چاق دارند، بهتر است از کفش‌های پاشنه‌داری استفاده کنند که پاشنه‌هایش ضخیم و بلند است. البته استفاده از کفش‌های پاشنه‌دار سوزنی برای این خانم­ها مناسب نیست.

9) ‌بهترین کفش‌ها برای پیاده‌روی، کفش‌هایی هستند که به خوبی پاها را دربر‌گیرند و هنگام پیاده‌روی کاملاً به عنوان محافظی برای پا عمل کنند و همچنین انعطاف‌پذیر باشند بطوریکه پا در آن خسته نشود. کفش­های پیاده­روی باید بسیار سبک باشند به نحوی که اصلاً احساس نکنید کفشی به پا دارید.

10) ‌اگر به صورت حرفه‌ای و مداوم پیاده‌روی می­کنید بهتر است کفش‌های ساقدار را انتخاب کنید که در پیاده­روی­های طولانی مدت به ساق پایتان آسیبی نرسد.

11)کفش باید با فرم طبیعی پاهای شما مطابقت داشته باشد. در ضمن قوس کف پا نیز باید متناسب با قوس کفش باشد.

12) تخت کفش می­بایست محکم و قابل انعطاف باشد و سطح آجداری نیز داشته باشد.

13) از پوشیدن کفش­های پاشنه بلند به مدت طولانی خودداری شود زیرا کفش­های پاشنه بلند، لغزیدن و به زمین­خوردن، دردکمر­ و پا و تغییر در فرم پا را بدنبال دارند. پاشنه کفش نباید از 4 سانتیمتر بلندتر باشد. همچنین پاشنه­های عریض­تر نسبت به پاشنه­های نوک­تیز و باریک، مناسب­تر می­باشند.

14)هنگام پوشیدن کفش، پاشنه پاهای شما نباید درون کفش بلغزد.

15) پوشیدن کفش­های پنجه باریک، انگشتان پا را تحت فشار قرار داده و بد فرم می­کند.

16) کفش­های تخت، لژدار و یا پاشنه کوتاه هم راحت­ترند و هم ایمن­تر.

17) عوارض پوشیدن کفش­های تنگ شامل: پینه پا، میخچه، دردهای مفاصل، درد زانوها و پاشنه پا و خستگی زودرس می­باشد.

18) پوشیدن کفش­های گشاد منجر به تاول زدن پاها می­گردد و فرد در هنگام راه رفتن از تعادل کافی برخوردار نمی­باشد.

19) کفشی انتخاب کنید که بتوانید سایز آن را اندکی تغییر دهید، یعنی کفش­های بند­دار یا سگک­دار.

20) آستر و پوشش درون کفش می­بایست نرم، فاقد درز و هرگونه برآمدگی باشد.

21) شما قادر می­باشید طبق فرمول زیر سایز کفش خود را بدست آورید. ابتدا می­بایست طول پای خود را اندازه­گیری کنید، ( از نوک بلندترین انگشت پا (معمولاً شست پا) تا پشت پاشنه پا:

سایز کفش= طول پا (سانتیمتر) + 2 سانتیمتر

22) در اثر پوشیدن کفش­های تنگ ، پا تحت فشار بوده و سیستم عصبی مختل می­شود و در نتیجه قدرت تفکر و تصمیم­گیری به حد بسیار پایینی کاهش می­یابد.

علاوه بر فاکتورهای استاندارد مربوط به جنس و ساختمان کفش، فاکتورهای دیگری نیز به هنگام خرید کفش به همان اندازه اهمیت دارند. پنج توصیه برای خرید کفش شامل موارد زیر است:

1-     بهترین زمان برای خرید کفش پایان روز(بعدازظهر) می­باشد، زیرا به طور طبیعی پای افراد صبح­ها حدود نیم سایز کوچک­تر از بعد از ظهرهاست و دلیل آن نیز این است که در طول روز پاهای شما دما، فشار و استرس زیادی را تحمل کرده و پاها  متورم­تر شده و به تبع آن سایزشان بزرگ­تر می­شود پس برای انتخابی آگاهانه و شناسایی سایز دقیق و مناسب، بعدازظهر وقت مناسب‌تری است.

2-     در انتخاب سایز کفش باید به دو نکته توجه شود: اول اینکه در انتخاب کفش حتماً باید آن را پوشید و اتکا به نمره­های درج شده روی آن برای اطمینان از اندازه بودن آن کافی نیست. دوم اینکه باید به این نکته توجه کرد که اندازه پای افراد با افزایش سن، کم و زیاد شدن وزن و حتی بارداری تغییر می­کند، لذا ملاک قرار دادن سایزهای قبلی در انتخاب آن کار صحیحی نیست.

3-     در هنگام خرید، پوشیدن هر دو لنگه کفش ضروری است چون در بیشتر افراد سایز یکی از پاها، بزرگ­تر از دیگری است و لازم است که در انتخاب کفش، پای بزرگ­تر را ملاک قرار دهند.

4-     کفش مناسب کفشی است که انگشت شست پا به راحتی در آن حرکت کند و بین انگشت شست و لبه جلوی کفش حدود نیم تا یک سانتیمتر فاصله وجود داشته باشد.

5-     هنگام خرید کفش‌هایی که قصد دارید با جوراب آنها را بپوشید، بهتر است جورابی مناسب به پا داشته باشید که بسیار نازک یا بسیار ضخیم نباشد.

Ø      کفش­های پاشنه­دار:

•         یکی دیگر از نکات بسیار مهم در انتخاب کفش، پاشنه­دار بودن آن است که البته در خانم­ها مصداق بیشتری دارد. کفش­های «پاشنه تخت» چون حالت ضربه­گیری در پاشنه ندارد، هنگام راه رفتن باعث درد پاشنه می­شوند. پس پاشنه باید وجود داشته باشد اما کفش­های پاشنه بلند هم به طریق دیگری سبب آزار و درد پا می­شوند. زنان 10 برابر مردان بیشتر از درد پا شکایت دارند و دلیل آن نیز پوشیدن کفش­هایی با پاشنه بسیار بلند با پنجه تیز است که به انگشتان پا فشار می­آورند. به خانم­ها توصیه می­شود کفشی که پاشنه اش بلندتر از 3 سانتیمتر باشد را نپوشند زیرا هر چه پاشنه کفش بلندتر باشد، فشار وارده بر کف پا بیشتر می­شود که این فشار به جلوی پا و در نهایت به پنجه­ها منتقل شده و باعث آسیب رسیدن به انگشتان می شود.

مواظب قلب دوم خودتان باشید!

•         عوارض پوشیدن کفش­های پاشنه بلند و غیراستاندارد شامل انحراف انگشت شست پا، میخچه، تاول و خمیدگی انگشتان، دردهای مزمن کمر، دردهای مفاصل و زانو و پاشنه و خستگی­های زودرس می­باشد. با آغاز فصل تابستان و گرم­تر شدن هوا کفش­های موسوم به کفش­های تابستانی یا صندل وارد بازار می­شود، نکته مهم درباره پوشیدن صندل این است که پا به هنگام حرکت باید در یک حالت ثابت بماند. در کفش­هایی که پشت باز هستند هنگام حرکت، یک انرژی صرف بیرون نیفتادن آنها از پا می­شود و این کفش­ها باعث خستگی بی­مورد می­شود و همچنین بعضی از صندل‌های ظریف زنانه یک بند نازک در قسمت عقب دارند. بندهای نازک به علت قطر کم، فشار بیشتری روی یک نقطه از پا متمرکز می­کنند و باعث آزار آن می‌شوند. پوشیدن این کفش‌ها در درازمدت، بسیار دردناک و آزاردهنده است، لذا توصیه می­شود که اگر قصد پیاده­روی­های طولانی­تر از 20 دقیقه را دارید به هیچ وجه صندل نپوشید.

Ø      کفش کودکان :

•         پاهای در حال رشد کودکان به محافظت بیشتری نیاز دارد و حمایت کافی در این دوره، از ناهنجاری­های بعدی پا می­کاهد. پای کودکان تا 6 سالگی نیز هنوز کاملاً شکل نگرفته است، بنابراین دقت کافی ضروری خواهد بود. مثلاً ثابت شده است که پوشیدن کفش پنجه باریک برای کودکان در حال رشد تا زمانی که صفحات رشد استخوان­ها کاملاً بسته نشده است، اثر دراز مدت بر ناهنجاری­های پا می­گذارد. کوچک و لاغر شدن عضلات و تاندون­ها در کودکان نیز می­تواند از عوارض ناشی از کفش نامناسب باشد. در بعضی کشورها هم به کودکان که مفاصل پاهایشان در حال شکل­گیری است به مدت 2 تا 3 روز در هفته کفش­های ساق بلند می­پوشانند تا مراقبت­های بهداشتی خوبی از پاها فراهم شود.

•         تحقیقات نشان داده است در کودکانی که از کفش­های پنجه باریک استفاده می­کنند، احتمال ایجاد عارضه صافی کف پا بیشتر است. پای کودک باید به راحتی در داخل کفش قرار گیرد و داخل کفش دارای قوس طولی باشد. کودکان از کفش خود برای کارهای مختلفی بویژه بازی و ورزش استفاده می­کنند، از این رو لازم است کفشی خریداری شود که هنگام فعالیت عادی راه رفتن و هم در زمان بازی برایشان مناسب باشد. به همین دلیل کفش­های بنددار توصیه نمی­شود. از کفش­های ساق بلند برای کودکانی که تازه راه افتاده­اند استفاده کنید. این کفش­ها از تاندون آشیل محافظت و از پیچ­خوردگی پا جلوگیری می­کند. البته این کفش­ها برای نوجوانان و سنین بالاتر مفید نیستند. لبه­های کفش کودکان نباید سفت و سخت باشد و همچنین کفش کودکان به هیچ وجه نباید شل و گشاد باشد. لازم به یادآوری است که پای بچه­ها نسبت به بزرگسالان، به عرق کردن تمایل بیشتری دارد از این در تابستان­ها برای بچه­ها، استفاده از کفش­های مدل صندل توصیه می­شود.

تهیه کننده: مهندس منصور ضیائی

کارشناس ارشد ارگونومی

عضو هیئت علمی گروه مهندسی بهداشت حرفه­ ای

دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه